به نام قلم
به نام خون های ریخته ی اهالی قلم در جویبار پرپیچ و خم آزادی
به نام صلح و دوستی
به نام خنده آزادی
به نام عشق
به قول بزرگی نیاز به عدالت نبود. به عدالتی که هر کس به نحوی تعبیرش می کند تا برابری را به گونه ای به دیگران ببخشد که خود می خواهد.
که اگر عشق حاکم جهان بود فرشته ی شرمسار عدالت ترازو و چاقو را به کناری می نهاد و آغوش به روی انسان می گشود.
افسون که قدرت در لفاف حریر عدالت چه خونهایی را از رگ گردن بر بی کران آسمان فواره نکرده است.
آه که امروز چقدر محتاج عدالتیم که اگر عشق بود به پشیزی نمی ارزید.
خداوند در نهاد انسان گوهری نهاد که او را جدا کند از کل کائنات
و آن گوهر دو چیز است «خلق و خرد»
خلق می کند انسان تا نمونه و نماینده خالق خویش باشد و این هنر است. و فکر می کند انسان به آن چه ساخته ی دست بشر و خالق اش است تا نقد کند و شکل دیگر بودن را به نمایش بگذارد و آن خرد است.
خرد شک به ارمغان می آورد و شک کنکاش در خود دارد و کنکاش پویایی و جسارت، و همه اینها روشنگری و روشی در خود دارند که بعد از آن بشر به انسان تبدیل می شود و این تبدیل تغییری به همراه می آورد که بعد از آن انسان به هر پدیده مافوق خودش بی چون و چرا تعظیم نمی کند. و این خرد است و خرد هنر انسان است.
همه این حرف ها در حالی بر زبان رانده می شود که خونهای معصومی بر زمین ریخته شده است و انسانهای مستوری در پشت حصار، آزادی را پرنده کوچکی می کنند بر آمده از لبان خویش و پرواز می دهند از دریچه تاریک بر آسمان آبی که خود اگر حبابی نباشد امیدی می شود که شب را از سر بگذرانند و پشت سر بگذارند.
پس اگر آن سوی حصار ایستاده ایم برگردن ما تعهدی است. چه باید کرد؟
برای هر چیز زمانی هست
زمانی برای تولد زمانی برای مرگ.
زمانی برای کاشتن زمانی برای کندن
برای ویرانی برای ساختن. برای گریه برای خنده.
زمانی برای ماتم زمانی برای رقص.
زمانی برای نفرت زمانی برای محبت.
زمانی برای جنگ زمانی برای صلح.
زمانی برای سکوت، زمانی برای گفتن1
و اینک زمان گفتن است، زمان سرودن، زمانی که سه عنصر صلح، آزادی و خنده شعار ما باشد (مقصودم از خنده البته نه شادی هایی از جنس شادی حکومت های جهان سومی است شادی و خنده ای که دولتی است و حکومت در مقاطعی خاص کوپن خنده را برای مردمش صادر می کند. که البته دردناک ترین نوع خنده نیز همین است.) مقصودم شادمانی است، شعفی انسانی که دغدغه ی ناچیز روزمره گی سرکوبش نکرده باشد. هر چند معتقدم که سرشت انسان با رنج آمیخته است که این رنج را گروهی ابدی می دانند. گروهی دوری از معشوق و فاصله از معبود می خوانند و چیزهای دیگر...
البته می توان در برج عاج آن دورتر ایستاد و به همه بد و بیراه گفت و دشنام داد و در آخر دامان خویش را تکاند و تفی بر هیکل این مملکت انداخت و رفت در آن سوی آبها به عافیت نشست. اما این که هنر نیست.
هنر این است که در میدان باشی، اشتباه کنی، عبرت بگیری، حرف بزنی، سیلی بخوری، اما همچنان معتقد به اصل اساسی «رسو» باشی که «من دشمن تو و عقیده توام، اما حاضرم جانم را برای آزادی تو و عقیده ات فدا کنم»
پس اگر با این تفکر قلم زدیم و در هوایی که تشنه آزادی است قدم زدیم واجب است که این شور، کورمان نکند و دیگران را نیز به سمت این صدا فرا خوانیم.
نفرین بر قلمی که در ستایش شخصی که شایستگی ندارد حرکت می کند. هنرمندی که آرمانش را بفروشد به پول سیاهی هم نمی ارزد. پس مبادا که وارد شدن در این حیطه هنرمند را از نقد دور سازد که هنرمند کاشف دردهاست. حالا اگر حاکمی تشنگی قدرت و شیفتگی از خویش چنان سرمست اش کرده است که خون هنر را مباح می داند بحثی است جدا. که البته مشکل هم همین جاست. سکوت در چنین فضایی خیانت است و در این جا سکوت خشونت است. باید به این حکایت شبان و رمه گی خاتمه داد.
به این روایتی که محمد مختاری از رابطه حکومت و ملت ارائه می کند پایان بخشید.
«نزدیکی های انتخابات شبان در آغل را باز می کند و رمه بیرون می آید آزادی محدود مستش می کند، رای می دهد بعد شبان هی می کند و چوبدستش را بر سر رمه ای که می خواهد آواز سر بدهد می کوبد و سمت آغل را نشان می دهد. در را می بندد و گوسفندان به هم نگاه می کنند بعد ماغ کوتاهی می کشند و دوباره سکوت می کنند. این سکوت بدترین نوع خشونت است.
نقش هنر و هنرمند این است که تحول را از پایین به پایین پی ریزی کند.
و کار رییس جمهور آینده می تواند این باشد که نگاه پدرسالارانه را از دولت بردارد و چشم در برابر چشم ملت قرار دهد و این حرکت و آگاهی از پایین به پایین را استری بخشد. البته اگر خود معتقد باشد که عصر از بالا نگاه کردن به دیگران سر آمده است.
کار دیگر هنرمند این است که روشنگری کند. «تو کبریت کشیدی ـ من به روشنایی محدود گریستم»2
و نقش دیگری که رییس جمهور می تواند به عهده بگیرد این است که امکان هایی که می توانند در مقیاس وسیع تری کبریت بکشند را از جامعه نگیرد که هیچ، امکان های تازه ای هم بر آن بیافزاید.
کار دیگر هنرمند بیداری روح جمعی جامعه است، روحی که خرد و عشق دو چشم روشن اش باشد. کاری که رییس آینده ی دولت می تواند بکند این است که اجازه ندهد دستهای پنهان این روح جمعی را دفن کنند و خود به تماشای خاکسپاری روح سوراخ شده بنشیند.
شجاعت کمک به بیداری این روح خسته جمعی که رخوت از سر و کولش بالا می رود بزرگترین کاری است که رییس جمهور برگزیده می تواند انجام دهد. روحی که آن انقلاب بزرگ را به ارمغان آورد.
کار دیگر هنرمند مکتوب کردن اندیشه است و کار دیگر برگزیده ملت توزیع آسان و ارزان کتاب است در تمام لایه های اجتماع.
فیلسوفی می گوید: «انسان بزرگ کسی نیست که انقلاب می کند، بزرگ کسی است که کتابخانه باز می کند.» و کار دیگر رییس جمهور می تواند ندادن شعارهای دور از توانایی اش باشد و کار دیگرش اعتراف به ناتوانی و در میان نهادن آن با مردمش و کمک خواستن از این انبوه عظیم انسانهایی است که به آنها به عنوان رمه نگاه نمی کند.
اگر رییس جمهور و کابینه اش توانست این روح جمعی را بیدار کند و این اعتماد رفته را برگرداند و از جستجوی این اعتماد از دست رفته ناتوان نبود، می توان به آینده و تغییرات ساختاری امید داشت و گرنه همه حرف است و حرف هم این روزها همه می زنند.
کار دیگر هنرمند دراین عصر زدودن مرکزیت و محوریت از کلمه و گسترش آن در ساختار جمله است.
رییس جمهور هم باید بکوشد تا آحاد قدرت در ساختار نهادهای مردمی و مدنی گسترش یابد و نهادینه شود و محوریت قدرت از گروه خاصی گرفته شود. کار هنرمند این است که حکومت را نقد کند.
و کاری که معمولا حکومت ها می کنند این است که منتقد را سرکوب کنند که امیدواریم رییس جمهور آینده این کار را نکند.
کار هنرمند دست گذاشتن بر درد است.
و دولت آینده می تواند با یاری اهل هنر «آناتومی درد» را بررسی کند و به سمت شفا و قانون عشق سوق دهد.
و کاری که همه ما می توانیم انجام دهیم «تمرین مدارا» و وادار به آموختن کردن کسانی است که تحمل صدای مخالف را ندارند.
قهرمان این قرن نلسون ماندلا است. بزرگی که 35 سال را در زندان گذراند و پس از به قدرت رسیدن زندانبان خود را وزیر کرد. و پیش از آن که دیر شود کناره گرفت و راه را برای حرکت کشتی دموکراسی کشورش گشود.
و کار دیگر هنرمند این است که باز هم و باز هم قربانی بشود تا فردا روشن شود. کار هنرمند کبریت بودن است، سوختن است. شاید روزی کسی بر این روشنایی محدود اشکی بریزد!
۱- (تورات/ جامعه/ باب سوم)
۱- ۲- بخشی از شعری از احمد رضا احمدی